Onderwaternatuur

Hier doen we het VooR!

Wat je niet ziet boeit je niet. Begrijpelijk, maar daardoor zijn beleid en beheer en beleid van de Waddenzee gericht op zichtbare en door de mens hooggewaardeerde natuurwaarden: die van droogvallende platen en soorten als vogels, zeehonden, schelpdieren en zeegras. Een rijke Waddenzee is meer dan dat, is completer. De natuur onder water vraagt een inhaalslag. Het vormt een belangrijk deel van het fundament van het ecosysteem. Door de onderwaternatuur beter te begrijpen, en door te kiezen komt er meer grip op het handelingsperspectief voor beleid en beheer, ook in trilateraal verband.

In onderstaande video is PRW’er Michiel Firet in gesprek met Wouter van der Heij van der Heij van de Waddenvereniging over het thema onderwaternatuur en het verder gaan met verkregen inzichten.

Om dit te bereiken werkten we in 2021 aan:

Verbinden en borgen van kennisontwikkeling onderwaternatuur

Project in het kort

Voor kennisontwikkeling zetten natuurorganisaties, kennisinstellingen en waterschappen een aantal doelgerichte onderzoeksprogramma’s op, zoals ‘Waddenmozaiek’, ‘Swimways’ en ‘Ruim Baan voor Vissen II’. In nauwe afstemming met de Waddenacademie leggen we waar nodig verbindingen en ondersteunen we de vertaling van resultaten naar beleid, ontwikkeling en beheer. De Nederlandse Waddenkennis is van internationale betekenis, ook voor de economie van Noord-Nederland. We promoten een Waddenkennis-infrastructuur. Daarnaast jagen wij veldexperimenten aan (‘leren door doen’) door beheerders en gebruikers (met name visserij).

Dit hebben we gedaan

Na de PRW-analyse in 2020 van de kennisagenda’s, de overlap in kennisvragen en een advies aan het Waddenfonds en de Waddenacademie, hebben we hier vanuit PRW weinig aandacht meer aan besteed.

Dit hebben we in 2021 bereikt

Onze analyse van en visie op de kennisinfrastructuur van het Waddengebied is ingebracht in het onderzoek over de heroriëntatie van het Waddenfondsdoel De PRW De PRW adviezen hebben een rol gespeeld bij de keuze voor de opzet van de Waddenacademie 2.0. Binnen de verschillende thema’s van PRW zijn wel nieuwe systeemvragen concreter geworden. Sommige zijn in samenwerking met de Waddenacademie en anderen ook al (deels) beantwoord, zoals in de trilaterale slibbalans studie. Gevraagd adviseren gaat door.

Ontwikkelen trilaterale afspraken swimway en onderwaternatuur

PROJECT IN HET KORT

Ook op trilateraal gebied is nog weinig aandacht voor de onderwaternatuur. Voor de vissen is de trilaterale Swimway Vision Wadden Sea vastgesteld en opgenomen in de Verklaring van Leeuwarden in 2018. Voorzitterschap Duitsland heeft een start gemaakt met een gestructureerde aanpak op het gebied van onderzoek, monitoring, beleid, beheer en stakeholdermanagement. De afspraken worden nu omgezet naar een actieprogramma. De betrokken landen gaan de verantwoordelijkheid voor het uitvoeren van onderdelen van dit programma overnemen. Ook voor onderwaternatuur is trilaterale aandacht nodig. Het trilaterale Wadden Sea Plan uit 2010 kan concreter.

DIT HEBBEN WE GEDAAN

PRW agendeerde de onderwaternatuur in de trilaterale samenwerking. Gestart is met het organiseren van een trilateraal webinar over de manier waarop Duitsland, Denemarken en Nederland omgaan met de wettelijke bescherming van de onderwaternatuur, zoals die volgt uit Europese kaderrichtlijnen. Daaruit blijkt dat Duitsland en Denemarken goed gebruik maken van de Kaderrichtlijn Marien en daarmee een brede ecosysteembenadering kunnen toepassen. Nederland heeft die richtlijn niet van toepassing verklaard op het Waddengebied. Tijdens het 15e trilaterale wetenschappelijke Wadden symposium was PRW rapporteur bij de sessie over onderwaternatuur.

DIT HEBBEN WE IN 2021 BEREIKT

De bewustwording is gegroeid bij beleidsmakers en beheerders dat concreter beleid voor de onderwaternatuur helpt. En dat van elkaars aanpak gebruik kan worden gemaakt. De actieve samenwerking in de trilaterale netwerken hebben geleid tot concrete aanbevelingen voor de trilaterale Ministersverklaring 2022.

“International cooperation is of great importance for the protection of marine natural world heritage sites, as they are particularly endangered by climate change”

. Mr. Kyong-O Moon van de Korean Getbol wetlands.

Pilots natuurverbetering en duurzaam medegebruik

PROJECT IN HET KORT

Het herstel van de natuurkwaliteit van de Waddenzee is geen automatisme. Naast kennisontwikkeling moeten ook actief (innovatieve) pilots gestimuleerd worden (‘leren door doen’). Deze richten zich op natuurverbetering, op het verduurzamen van menselijke activiteiten en op het over de drempel helpen van belangrijke, maar verdwenen soorten. Om vervolgens van deze pilots te leren.                     

DIT HEBBEN WE GEDAAN

Bij Pilots voor natuurverbetering en duurzaam gebruik komen verschillende themalijnen bij elkaar. Zo ontwikkelden wij het concept ‘Zie’nswat’; een drijvende of aan een kade vast te maken constructie die een aantrekkelijk habitat vormt voor onderwaterleven en ook geschikt is voor onderzoek en beleving. Een pilot van andere aard is de ontdekkingstocht of een marktintroductie van levende of diepgevroren garnalen meerwaarde biedt. Ook lieten we oestertafels op het wad plaatsen, als praktische verkenning naar de overlevingskans van platte oesters in de oostelijke Waddenzee. De pilot waarbij een walviskadaver onder water wordt gelegd is helaas nog niet tot uitrol gekomen.

DIT HEBBEN WE IN 2021 BEREIKT

Op het vlak van educatie, voedselvoorziening en verbetering van het ecosysteem hebben we praktische mogelijkheden laten zien. Soms net voorbij wat we gewend zijn.Zo is een belangrijk doel van deze pilot Walviskadaver bereikt; namelijk een andere kijk op dood en afbraak in het natuurlijke ecosysteem Waddenzee.

“Platte oesters hechten zich graag aan andere oesterschelpen, als ze wat versleten zijn. Blijkbaar moet de geur van de vorige bewoner zijn verdwenen. Met oude schelpen in cement kunnen we ze misschien helpen.” Jan Geertsema, De Goede Vissers.

Onderwaternatuur bekend en bemind maken

PROJECT IN HET KORT

Het deel van de Waddenzee dat zich onder water afspeelt is nog veelal onbekend bij bestuurders, gebruikers, bewoners, beheerders en beleidsmakers. Als deze partijen de waarde inzien en de urgentie van verbetering voelen, ontstaat vanzelf meer bereidheid om de onderwaternatuur te respecteren en te beschermen. Ofwel: het onbekende bekend en het onbeminde bemind maken. Door resultaten van onderzoek en pilots integraal onder de aandacht te brengen bij de doelgroepen en te voorzien van handelingsperspectieven. Dat vergemakkelijkt de verankering in beleid en beheer.

DIT HEBBEN WE GEDAAN

We publiceerden een informatieve cartoon over onderwatergeluid in de Kust en Zeegids 2021. Wij verlegden de aandacht daarnaast naar de beleidsmakers, met als spil het met velen werken aan het advies “Concreter streefbeeld voor een weerbaar en zelfredzaam ecosysteem onder water”.

DIT HEBBEN WE IN 2021 BEREIKT

We hebben de aandacht voor de onderwaternatuur sterk vergroot dit jaar.  Niet alleen binnen dit project maar ook in verbinding met ontwikkelingen op de andere thema’s, zoals impact bodemberoering, transitie bereikbaarheid en zonering visserij. Het Advies Streefbeeld Onderwaternatuur is weer input voor de actualisatie doelensystematiek Natura 2000, het streefbeeld Waddenzee van de Programmatische Aanpak Grote Wateren en visserijzonering.

Indirecte invloeden menselijk handelen verminderen

PROJECT IN HET KORT

Indirecte invloeden van menselijke activiteiten buiten de Waddenzee kunnen ook van invloed zijn op het ecosysteem in de Waddenzee. Denk aan de lozing van gebiedsvreemde stoffen, die nog niet standaard gemeten worden en waarvan de effecten op organismen nog niet bekend zijn. Dit is een onderbelicht element van het waterkwaliteitsbeheer in de Waddenzee. We onderzoeken daarbij of lozing en verdunning van stoffen in een groot watersysteem als de Waddenzee zodanig is dat er geen probleem is.    

DIT HEBBEN WE GEDAAN

Rond de jaarwisseling van 2020 naar 2021 publiceerden wij enkele studies. Deze behandelden de verdunning en verspreiding van stoffen in spuiwater wanneer dit in de Waddenzee wordt geloosd. Met als conclusie dat verversing en verdunning van concentraties stoffen langzamer gaat dan aanvankelijk gedacht. In 2021 verkenden we de ontwikkeling van een drukindex voor de Waddenzee, als maat voor cumulatieve effecten door menselijk medegebruik.

DIT HEBBEN WE IN 2021 BEREIKT

Rijkswaterstaat breidde hun meetcampagne naar waterkwaliteit uitmet een tiental stoffen, waaronder medicijnresten. Mogelijk volgt onderzoek naar mogelijke effecten op het onderwaterleven. Geïnspireerd door de gepubliceerde resultaten zijn waterlabs en waterbeheerders het REGAIN project gestart bij de RWZI in het Groningse Garmerwolde. Met de start van  een testfabriek die medicijnresten uit afvalwater haalt, om het geschikt te maken als industriewater. De Waddenacademie heeft een onderzoeksagenda voor cumulatieve effecten uitgewerkt. Daarover gaan we ‘het andere gesprek’ organiseren, over anders kijken naar de relatie mens-biodiversiteit-ecosysteem, waarden-gedreven.

“Uit onderzoek blijkt dat dagelijks 7 kilo medicijnresten worden geloosd via de rwzi Garmerwolde. Die belanden eerst in het Eemskanaal en vervolgens in de Waddenzee. Als de proef in Garmerwolde slaagt, wordt de toegepaste zuiveringstechniek naar verwachting ook elders in het Waddengebied ingezet.” Uit proef op rwzi Garmerwolde met medicijnresten in Waddenzee.

Vrije ruimte, concretisering streefbeeld onderwaternatuur Waddenzee

PROJECT IN HET KORT

In 2020 is door de het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Voedselkwaliteit, mede namens de andere opdrachtgevers van PRW, gevraagd een concreter streefbeeld voor de onderwaternatuur van de Waddenzee uit te werken.

DIT HEBBEN WE GEDAAN

Met hulp van wetenschappers, vertegenwoordigers van het beleid en beheerders is dit advies tot stand gekomen; “Een duik in de Waddenzee, Concreter streefbeeld voor een weerbaar en zelfredzaam ecosysteem onder water”. We hebben beleidsmakers en beheerders actief bij de totstandkoming betrokken.

DIT HEBBEN WE IN 2021 BEREIKT

Het advies krijgt een doorwerking naar actualisatie van het landelijke natuurbeleid en de kaders voor verbeterprogramma’s zoals de Programmatische Aanpak Grote Wateren. Het sturen op de motor van het ecosysteem in plaats van op soorten is een nieuwe (beleids)uitdaging. Er is belangstelling om – samen met de ervaringen van Duitsland en Denemarken – de eerste stappen van deze beleidsinnovatie te gaan zetten.

“Het advies maakt duidelijk dat sturen op de samenhang in het mariene ecosysteem de beste garantie is voor een rijke, weerbare Waddenzee die ook de druk van duurzaam menselijk gebruik en klimaatverandering aan kan. Een gezonde motor van het ecosysteem is daarbij belangrijker dan de aanwezigheid van specifieke soorten.” Drs. Ing. P. A. A. (Peter) van Velzen Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.